Museotik Historias
Lihozko itsaso bat. Bi lurraldeen arteko lotura.
Lihoaren laborantza eta bilketa eta bere zuntzekin arropak eta oihalak egitea euskal baserriaren historian errotuta daude. Hala ere, bere garrantzia landa-mundutik haratago doa eta latitude desberdinetako lurraldeak batzeko balio izan du denboran zehar.
Landare honen laborantzak eta bere eraldaketak emakumeekin eta komunitatean egindako lanarekin lotura estua du. Aitak alabari lursail bat uzten zion, gutxi gorabehera 11 urtez landu eta ustiatzeko. Denbora luze horretan hainbat pauso jarraitzen zituzten baserriko emakumeek. Landarea lehortu ondoren, bildu eta metalezko orrazi batekin hazia eta zurtoina banandu egiten ziren. Zurtoina 15 bat egunez busti eta gero lehortu egiten zen; ondoren, mazoarekin jotzen zen edo zurtoina eta zuntza bereizteko agramadera erabiltzen zen; azkenik, goruarekin iruten zen oihalak, alkandorak, galtzerdiak eta jantzi erritualak egiteko.
Produktu horiek mandoen bizkar gainean garraiatzen ziren lurraldearen barnealdetik, eta merkatariek saltzen zituzten Gaztela eta Aragoin; ondoren, itsasontziz Ameriketara. XVI. mendean zehar ospe handia lortu zuten beren kalitateagatik, eta Ingalaterrako edo Frantziako oihalekin lehiatzen ziren.
Sare komertzial hori ez zen bakarrik egindako produktua saltzera mugatzen, Portugaldik Deba eta Donostiako portuetara ere iristen zen liho-haziaren trafikoa. Portugaldik urtero 4-5 karabela iristen ziren eta euren bodegetan lihoz betetako 12000 eta 20000 zaku artean ekartzen zituzten, zeinak ondoren baserrietara eramaten zituzten saltzeko. Salerosketa hau kontrolatzen zuen merkatarietako bat Francisco de Beroiz donostiarra izan zen.
Landare honen eta bere produktuen garrantzia euskal balezaleek Kanadan erabiltzen zituzten alkandora edo galtzetan ere aurki dezakegu. Red Bay-ko (Kanada) gune arkeologikoan aurkitutako arropa-hondarrek adierazten digute lihoa erabiltzen zutela jantziak egiteko. Eta denborarekin beste erabilera batzuk izan zituen. Esate baterako, XVIII. mendean lihoa kartak egiteko erabiltzen zen paper-orea egiteko erabili zen.
XV. eta XVI. mendeetatik aurrera, lihoa elementu garrantzitsua izan zen baserrien ekonomian, bereziki emakumeentzat, bere burua aski izateko aukera ematen baitzien. Oso sektore ekonomiko oparoa izan zen XX. mendearen hasiera arte, eta industrializazioa eta kotoia iritsi zirenean, desagertu egin zen.
Baina lihoa ez da kostaldera edo kostaldetik barnealdera garraiatzen zen produktu bakarra. Balearen koipea, sagardoa eta artoa izan dira beste produktuetako batzuk. Balearen koipea funtsezko produktua izan da etxeak argitzeko, baina artoak eta bere hostoak erabilera ezezagunagoa izan dute publiko orokorrarentzat. Haren perfolla edo maluta, artaburuaren inguruko orria, arrantza-aparailuak egiteko erabiltzen zen, eta baita ere arrainentzako erakargarri gisa.
ESPLORATU BILDUMAK
Hilanderas y tejedores (parte inferior)
Arabako Arte Ederren Museoa
Linum
Euskal Itsas Museoa
Txarrantxa-arraia
Gordailua. Gipuzkoako Ondare Bildumen Zentroa
