Museotik Istoriak
Autoerretratuak
Artistak bere modeloa izatea erabakitzen duenean, erretratua autoerretratu bihurtzen da. Artista askok beren burua erretratatu izan dute beren irudia gerorako uzteko asmoz edo beren aldartearen edo denboraren joanaren berri emateko. Margolaria bere begiradaz baliatzen da bere autoerretratua ispiluan islatuz gauzatzeko, bere subjektibotasuna eta bere burua eta nortasuna aztertuz, eta teknikak edo adierazpideak probatuz, sorkuntza artistikoaren eta identitatearen garapenaren arteko lotura sortuz. Obrak mezu bat uzten du bere emozioei buruz, munduaz duen pertzepzioari buruz edo inguratzen duen inguruneari buruz.
Autoerretratuaren tradizioa antzinarotik dator. XIV. mendean erretratuaren azpigenero bihurtu zen, eta artearen historian zehar artista nabarmenenek egindako lan handien adibide ugari aurki daitezke.
Euskal museo eta bildumek beren funtsetan badituzte grabatu, marrazki, eskultura, pintura, argazki edo bideograbazio gisako autoerretratuak, oso interesgarriak guztiak.
Nabarmentzekoak dira artistek beren estudioan egindako autoerretratuak. Arte Ederren Bilboko Museoak Willian Hogartek bere burua erretratatzen duen grabatu bat gordetzen du, Komediaren Musa koadroa margotzen ari den bitartean. Lan artistikoan kontzentratuta azaltzen da, eta dedikazioa eta sortzaile giroa transmititzen du. Antonio Gisbertek antzeztutako eszena bat osatzen du, ikasteko jarreran dotore jantzita, liburuz eta intelektualki goraipatzen duten artelanez betetako kabinetean. Arabako Arte Ederren Museoak Díaz de Olanoren bi autorretratu gordetzen ditu: 1900. urtean, odolaren teknikarekin erretratatzen da, eserita, eta erakusten ez duen koadro bat margotzen; 1912an, margolari gisa agertzen da bere estudioan, ikusleari begira, dotore jantzita eta paletari eta pintzelari eskuekin eusten. Autoerretratu zuzena da, eta bertan gauzatzen da Olanoren asmoa, artista pintorearen irudia finkatzea, alegia. Artelan garaikideago batean, Alfonso Gortazar bere estudioan erretratatzen da, mihise zuriz inguratuta, jarrera gogoetatsuarekin, konposizio figuratibo koloretsuan eta nolabaiteko atzealde ironikoarekin.
Arabako margolarien artean Fernando de Amárica da nabarmenetako bat. 1896an bere estudioan erretratatu zen, diban batean eserita paletari eta pintzelei bere eskuarekin eusten ziela. Olio-pintura hori Italiako egonalditik bueltan egin zuen, eta, dirudienez, margolari-izaera konbentzitua helarazi nahi dio ikusleari. Amarica familia aberats batean hazi zen, zuzenbideko ikasketak egin zituen, eta bere familiaren nahia abokatutzan eta politikan aritu izana zen. Autorretratu horren bidez, bere borondatez aukeratu zuen patua adierazi nahi izan zuen, hau da, pintore izatea.
Lorenzo Fernández de Viana eskultore arabarrak 1920an egin zuen bere autoerretratua, brontzezko eskultura txiki baten bidez. Eskultura horretan helduaroan agertzen da, bere bizar eta espresio serioarekin. Fernández de Vianak, busto honekin, brontzezko urtzearen teknika menderatzen duela adierazten du, bolumenetan ikusten den artisau birtuosismoarekin eta argi-ilunen joko nabarmenarekin. Une horretan, artista eskarmentu handiko eskultorea zen, eta itxura tradizional eta dotorearekin erretratatzen da, ikusleak ikustea nahi duen bezala.
Durangoko Arte eta Historia Museoak Ricardo Caro Barojak 1910ean akuafortean grabatu zuen autoerretratu bat gordetzen du. Artista zutik dago, beroki beltz luze batekin, bufanda batekin eta kapela batekin. Pipa erretzen ari da haizeak mugitzen dituen zuhaitzen artean. Caro Baroja 1910ean Espainiako Grabatzaileen Elkartearen sortzaileetako bat izan zen, eta akuafortea izan zen gehien erabiltzen zuen teknika. Halaber, zenbait sariren bidez errekonozimendura eraman zuten grabatu ez akademikoen teknika batzuk asmatu zituen, eta Goyarekin ere alderatua ere izan zen.
Carmelo Ortiz de Elguea arabarra etengabeko bilakaeran dagoen euskal paisajistarik onenetakoa da, kolorearen tratamendu aztoragarria ezaugarri duena. Bere obra, aurrez pentsatutako planik gabe garatua, figurazioaren eta abstrakzioaren artean doa, kolorearen eta materiaren bidez sentsazioak eta bizipenak transmititzeko. Bere lanaren protagonista natura bada ere, hainbat erretratu ere egin ditu. Arte Ederren Bilboko Museoko funtsetako marrazkiaren kasuan, hemezortzi urte baino ez dituen artista gazte bat erakusten digu.
Durangoko Arte eta Historia Museoan dagoen Andres Nagelen akuafortea ere azpimarratuko dugu. Artista estilo postmoderno batekin autoerretratatuta aurkezten da, sarkasmo eta irreberentzia dosi batzuekin, tirantezko kamiseta batekin jantzita eta paper baten gainean marraztuta.
Artista emakumeek autoerretratua erabiltzen zuten lanbide artistikoaren barruan autoafirmazio gisa. Anonimotasunera baztertutako egoerak bultzatuta, batez ere eremu pribatuan eta familian egiten zuten lan. Sentsibilitatea eta borrokak adierazteko eta gizartean duten lekua aldarrikatzeko, autoerretratua nagusi izan zen emakume artista askoren lanen artean, eta oso modu espezifikoan XX. mendean, identitatearen bilaketa gai bereziki femenino bihurtuz. Sarri, emakumea erreferentzia gisa erabiltzen da, ez bakarrik fisikoki, baita bere konnotazio kultural guztiekin ere. Emakumeek leku propioa aurkitu nahi zuten baztertzen zituen arte patriarkalaren sistemaren barruan.
Rosa Valverdek hainbat autoerretratu margotu zituen, eta haien ezaugarriak fisikoak ez dira erraz antzematen. Ni, margotzen lanean, kolore nagusiak arrosa eta urdina dira, eta gainazala laua da. Bi plano ikusten dira: hurbilenean aurpegi abstraktu bat ikusten da, ezpainak eta betaurrekoak dituena; eskuinekoan asto bat, beso batekin mihise batean margotzen duena, odolez bustitako behatza dirudiena, artistaren kontrol osorik gabe. Beste autoerretratu batzuetan ez bezala, Valverdek artista profesional gisa duen alderdia agerian utzi nahi du. San Telmoren Lagunen Elkarteak 2016an eman zion obra koloretsu surrealista hau Museoaren bildumari, artistaren heriotzaren ondoren.
Isabel Baquedanoren autorretratuei erreparatzen badiegu, atzekoz aurrera agertzen direnek pizten duten interes berezia, berak hainbeste maite zuen ezkutatze-jokoarekin eta bakardadearekin lotuta. Arte Ederren Bilboko Museoak oso autoerretratu harrigarria du "Ispilua (Autorretratua)". Bertan, artistaren irudia ispilu batean islatzen da, buruaren atzealdea murrizteko perspektiban, eta lehen planoko irudia, berriz, ezaugarririk gabe. Oraingo honetan, agian, zalantzan jarri nahiko litzateke zer den errealitatearen isla, pinturaren zentzua edo misterio bat argitzeko edo ez argitzeko zalantza. Beste mihise eder bat bere lagun Rafaelekin Sunionen egiten duen autoerretratua da. Bertan, ikusleari sentimendu handi bat transmititzen dio, alboan duten paisaian kokatua, zeinean aztarna klasikoek nolabait erromantizismoa gogorarazten baitute. Eta artista berriro bizkarrez agertzen da.
Erretratuaren eta autoerretratuaren bilakaera testuinguru kulturalari eta teknika artistiko berrien etengabeko garapenari lotuta dago, eta argazkigintzaren asmakuntza une erabakigarria da komunikazio-premia berrien planteamendu drastikoan. Artista askok, pintura tradizionalarekin kontrajarrita, argazkigintza lan-tresna gisa erabiltzen dute, eta bertan aurkitzen dute beren arreta pertsonala, beren kezka pertsonalak eta artistikoak adierazteko bidea.
Alberto Schommerren "Autorretratu inspiratua"k artista gazte bat aurkezten du zutik, aurrez aurre, kamerari begira, eskuineko eskuko hatz erakuslea lokiaren gainean duela eta aurrean bost argazki-kamera dituela tripodeen gainean.
ESPLORATU BILDUMAK
Autorretratua denboran. 1981 - 2009
San Telmo Museoa
Autorretratua, Komediaren musa margotzen
Arte Ederren Bilboko Museoa
Autorretratua bere estudioan
Arte Ederren Bilboko Museoa
