Museotik Istoriak

Gerraren hondamendiak

II. Errepublikako gobernuaren aurkako estatu-kolpearen ondoren, hiru urteko gerra hasi zen. Iparraldean, segituan, Nafarroa eta Araba tropa frankisten mende geratu ziren; Gipuzkoa eta Bizkaia, berriz, gobernu errepublikanoaren alde mantendu ziren.

Soldaduek aurrera egin zuten Nafarroatik Gipuzkoarantz, Bidasoako haranean barrena, mugako postuak hartzeko, hala nola Irun. 36ko irailean iritsi ziren Gipuzkoako mendebaldera eta Karate, Arrate, Kalamua, Akondia eta Intxortako gailurretara, eta haien hegalean ezarri zen errepublikaren aldeko defentsa-lerroa. Horrela, zazpi hilabetez, frontea Deba haranean geratu zen, Eibar eta Elgetako ateetan. Dena den, etengabeko liskarrak izan ziren bi taldeen artean, eta alemaniarren eta italiarren hegazkinek biztanleria zibila gogor zigortu zuten. Urriaren 7an, frontea egonkortu zen hilabete horietan, lehen lehendakaria, José Antonio Agirre, izendatu zuten Gernikan okupatu gabeko euskal udalerrietako alkateek, gerra zela-eta hauteskundeak egitea ezinezkoa zelako.

1937ko udaberrian, Madril hartzea ezinezkoa izan zitzaienez, kolpistek Ipar Frontea aktibatu eta Kantauri aldea hartzera ekin zioten. 1937ko martxoaren 31ko goizean, Italiako hegazkinek infernu bat piztu zuten Durangon, tona-lehergai jaurtiz herritarren gainean. Lehenengo erasoa eliza eta merkatuaren aurka izan zen, biztanle zibil gehienak bertan biltzen zirenean. Bigarrena arratsaldean gertatu zen, bizilagunek italiarren hegazkinak joanda zirela uste zutenean eta beren babeslekuetatik atera zirenean hildakoak eta zaurituak hondakinen artean bilatu era erreskatatzeko. Orduan, metrailatu zituzten Kondor legioko hegazkin alemaniarren laguntzaz italiarren sestra-hegaldiek. Apirilaren 2an eta 4an, berriz ere bonbardatu zuten Durango.

Apirilaren 21ean, Aramaio eta Otxandiotik igota, tropa faxistak, frontea haustea lortu zuten. Hurrengo egunetan Elgeta erori zen. Apirilaren 24an, agintariek Eibar ebakuatu zuten, jasaten ari ziren bonbardaketen ondorioz. Azkenean, hilaren 25ean, Italiako hegazkinek hiri armagilea ere suntsitu zuten. Hurrengo egunean bonbardatu zuten Gernika.

Aurelio Artetak erbestean zegoen Eusko Jaurlaritzaren enkargu bat jaso zuen 1937an, gerraren krudeltasuna eta biztanleria zibilak jasandako sarraskiak irudikatuko zituen obra bat egiteko. Horrela, konposizio monumentala duen Gerrako Triptikoa artelana margotu zuen Artetak, Gernikako bonbardaketan inspiratuta egon daitekeena. Ezkerreko horma-atalean (El Frente) gizon gazte bat ageri da, fusila daramala soinean. Tiroz hildako taldekideez inguratuta, saminez begiratzen ditu inguruan hegaldatzen ari diren gerra-hegazkinak. Erdiko taulak ez dio erreferentzia zuzenik egiten gerrari, baina portuko txalupetan frontera abiatu behar diren gazte talde baten agurra irudikatzen du. Eta eskuineko panelean (Retaguardia) emakume baten eta haren semearen gorpuzkinak irudikatzen dira, bonbardaketek eragindako suntsiketa modurik gordinenean erakutsiz. Obra 1937ko Parisko Nazioarteko Erakusketaren Espainiako pabiloian erakusteko proposatu zuten, Picassoko Gernika-ren ordez.